Bernard Dechepare, o Bernad, o incluso más moderno Bernard Etxepare, fue un clérigo vasco-francés que vivió durante el siglo XVI. La importancia de este hombre es que es el primer escritor conocido en lengua vasca íntegramente. No abundan demasiado detalles sobre su vida, y su obra se reduce a la obra Linguae Vasconum Primitiae, en donde se recogen sus poemas, generalmente cargados de enseñanzas morales. Es ahí donde adivinamos que, por apoyar a algún señor en las guerras de banderizos, seguramente a Carlos I, sufrió un juicio y, probablemente prisión debido a la hostilidad de la casa de Albret de Baja Navarra. De eso habla este su "Mosen Bernat Cantuya", "El cantar de mosén Bernard". Una aclaración: el texto está en bajo-navarro (dialecto vasco-francés) del siglo XVI; para ver una versión batua pinchar: http://www.basquepoetry.net/poemak/0004.htm:
Mosen Bernat Cantuya
Mossen bernat iaquin vahu gauça nola ginen cen
Bearnora gabetaric egon ahal inçanden.
Heldu vehar duyen gauçan ezta escapaceric
Nic oguenic eznuyela honguiguitez verceric
Bidegabec haritu nu vide eznuyen leqhutic
Erregueri gayzqui saldu guertuz oguen gaberic.
Iaun erreguec meçu nenzan ioanenguion bertaric
Gaycez lagola ençun nuyen bana nic ez oguenic
Izterbeguier eneyen malician leqhuric
Ioan nendin enaguien oguen gabe ihesic.
Valinetan ioan ez aninz oguenduru ninçaten
Ene contra falseria bethi cinhexi çaten
Iustician ençun vaninz sarri ialgui ninçaten
Haren faltaz hassi nuçu iauguitiaz dolucen.
Vercen gayçaz cençacia çuhurcia handi da
Yzterbegui duyen oro nitan vedi gaztiga
Abantallan dabilela albayledi segura
Gayça apart egoyztea bethiere hobe da.
Ni gayxoa exayari nihaur giniz escura
Ene vnsa eguinac ere oray oro gayz dira
Haren menian ezpanengo nic nuqueyen çucena
Miraculu vanagui ere oray ene oguena.
Falsu testimoniotic ecin ehor veguira
Halaz condemnatu çuten ieyncoa ere hilcera
Beccatore guira eta mira eztaquigula
Balinetan vide gabe acusatu baguira
Paciença dugun eta ieyncoac guizan ayuta
Malician dabilena verac diro mendeca.
Iangoycua çu cirade eguiazco iugia
çure gortean vardin dira handi eta chipia
Norc vayt ere eguyn deraut malicia handia
Hayer hura othoy barqha niri valia eguia.
Iangoycoa çuc veguira exayaren menetic
Nic eniac badacusquit ene gayçaz vozturic
çure escuyaz dacusquidan heyec gaztigaturic
Ene gaynian eztaguiten vste duten yrriric.
Iangoycua eguin dicit çure contra beccatu
Hayez nahi enuçula othoy heben punitu
Erregueri daquidala nic ezticit faltatu
Ceren egon vehar dudan heben hanbat gatibu.
çuganaco huxeguinez nahi banuçu punitu
Erregue eta verce oro ene contra armatu
Gogo honez nahi dicit çure eguina laudatu
Eta exayac didan pena pacientqui haritu
Nahiz heben pena nadin arima den saluatu
Hayec cer merexi duten çuhaurorrec iqhustzu.
Penac oro giten dira ieyncoaren nahitic
Eta verac permiticen oro hobenagatic
Aguian hula ezpanango hil ninçanden engoytic
Ene exayac galdu vstian ene hona eguin dic.
Berac baçu hil dirade ni are nago viciric
Hongui eguin vste vaytut ohorezqui ialguiric
Gayça nola hona ere iauguinen da vertaric
Gayz eqhussi eztuyenac hona cer den eztaqui.
Hongui eguitez gayz sofrituz vehar dugu saluatu
Pena eta miseria nic enuyen dastatu
Oray daquit iangoycuac enu nahi damnatu
Heben ene penacera çaydanyan orhitu
Vrhe hunac vehar dici suyan vnsa purgatu.
Vere nahi ezpanindu eninduquen punitu
Aytac vere haur maytia gaztigatu ohi du
Bihi hunac gorde gabe vehar dici xahutu
Iangoycoac nizaz ere hala aguian eguin du.
Mossen bernat pensa ezac carcel hori gayz bada
Nonbayt ere yfernuya are gayçago dela
Heben hic vaduquec vana hayec ez norc consola
Penac heben fin dic sarri hayenac ez seculan.
Vatre minic heben eztuc lecot ialgui nahia
Han direnec bethi die suyan pena handia
Pena handi ycigarri eceyn pausu gabia
Harçaz orhït adi eta duquec paciencia.
Vercen gaztigari inçan oray adi gaztiga
Pena honez orhit eta hangoa ezac cogita
Hebengoaz vercecoa albaheça escusa
Vnsa enplegatu duquec heben eure denbora.
Hor balego gaztigayro ihaurc verce gucia
Bada oray gaztiguezac aldiz eure burya
Quirysayluyari nola hiri hel eztaquia
Bercer argui eguin eta erracen dic buruya.
Hiri eguin vadaraye bidegabe handia
Ieyncoari gomendezac eure gauça gucia
Harc orori emanen dic bere merexituya
Gayzquiguiler pena handi pacienter gloria.
Eztaçala gayzeriztez damna heure buruya
desiratuz gayxtoari hel daquion gayzquia
Ieyncuari eguiten duc iniuria handia
Hura borrer eguiten duc iuge eure buruya.
Certan iuya hic vaytaçac eure yzterbeguia
Hartan condemnacen duquec yhaurc cure buruya
Eta hartan eztaquidic escusaric valia
Eracustac ehonere nor den oguen gabia.
Iangoycua oray dicit eguiteco handia
Hiri honetan eryocez hilcen duçu gendia
Gathibutan hil enadin guiçon oguen gabia
Ossoric othoy ialguiteco çuc ydaçu vidia
Izterbeguiac eztaguidan guibeletic irria
Oguenduru çuyan eta han galdu dic vicia.
Libertatia nola vayta gaucetaco hobena
Gathibutan egoytia hala pena gaycena
Ny veçala eztadila othoy ehor engana
Ez etare hiz orotan fida ere guiçona
Iangoycua çuc veguira niri ere çucena.
Amen.
Bearnora gabetaric egon ahal inçanden.
Heldu vehar duyen gauçan ezta escapaceric
Nic oguenic eznuyela honguiguitez verceric
Bidegabec haritu nu vide eznuyen leqhutic
Erregueri gayzqui saldu guertuz oguen gaberic.
Iaun erreguec meçu nenzan ioanenguion bertaric
Gaycez lagola ençun nuyen bana nic ez oguenic
Izterbeguier eneyen malician leqhuric
Ioan nendin enaguien oguen gabe ihesic.
Valinetan ioan ez aninz oguenduru ninçaten
Ene contra falseria bethi cinhexi çaten
Iustician ençun vaninz sarri ialgui ninçaten
Haren faltaz hassi nuçu iauguitiaz dolucen.
Vercen gayçaz cençacia çuhurcia handi da
Yzterbegui duyen oro nitan vedi gaztiga
Abantallan dabilela albayledi segura
Gayça apart egoyztea bethiere hobe da.
Ni gayxoa exayari nihaur giniz escura
Ene vnsa eguinac ere oray oro gayz dira
Haren menian ezpanengo nic nuqueyen çucena
Miraculu vanagui ere oray ene oguena.
Falsu testimoniotic ecin ehor veguira
Halaz condemnatu çuten ieyncoa ere hilcera
Beccatore guira eta mira eztaquigula
Balinetan vide gabe acusatu baguira
Paciença dugun eta ieyncoac guizan ayuta
Malician dabilena verac diro mendeca.
Iangoycua çu cirade eguiazco iugia
çure gortean vardin dira handi eta chipia
Norc vayt ere eguyn deraut malicia handia
Hayer hura othoy barqha niri valia eguia.
Iangoycoa çuc veguira exayaren menetic
Nic eniac badacusquit ene gayçaz vozturic
çure escuyaz dacusquidan heyec gaztigaturic
Ene gaynian eztaguiten vste duten yrriric.
Iangoycua eguin dicit çure contra beccatu
Hayez nahi enuçula othoy heben punitu
Erregueri daquidala nic ezticit faltatu
Ceren egon vehar dudan heben hanbat gatibu.
çuganaco huxeguinez nahi banuçu punitu
Erregue eta verce oro ene contra armatu
Gogo honez nahi dicit çure eguina laudatu
Eta exayac didan pena pacientqui haritu
Nahiz heben pena nadin arima den saluatu
Hayec cer merexi duten çuhaurorrec iqhustzu.
Penac oro giten dira ieyncoaren nahitic
Eta verac permiticen oro hobenagatic
Aguian hula ezpanango hil ninçanden engoytic
Ene exayac galdu vstian ene hona eguin dic.
Berac baçu hil dirade ni are nago viciric
Hongui eguin vste vaytut ohorezqui ialguiric
Gayça nola hona ere iauguinen da vertaric
Gayz eqhussi eztuyenac hona cer den eztaqui.
Hongui eguitez gayz sofrituz vehar dugu saluatu
Pena eta miseria nic enuyen dastatu
Oray daquit iangoycuac enu nahi damnatu
Heben ene penacera çaydanyan orhitu
Vrhe hunac vehar dici suyan vnsa purgatu.
Vere nahi ezpanindu eninduquen punitu
Aytac vere haur maytia gaztigatu ohi du
Bihi hunac gorde gabe vehar dici xahutu
Iangoycoac nizaz ere hala aguian eguin du.
Mossen bernat pensa ezac carcel hori gayz bada
Nonbayt ere yfernuya are gayçago dela
Heben hic vaduquec vana hayec ez norc consola
Penac heben fin dic sarri hayenac ez seculan.
Vatre minic heben eztuc lecot ialgui nahia
Han direnec bethi die suyan pena handia
Pena handi ycigarri eceyn pausu gabia
Harçaz orhït adi eta duquec paciencia.
Vercen gaztigari inçan oray adi gaztiga
Pena honez orhit eta hangoa ezac cogita
Hebengoaz vercecoa albaheça escusa
Vnsa enplegatu duquec heben eure denbora.
Hor balego gaztigayro ihaurc verce gucia
Bada oray gaztiguezac aldiz eure burya
Quirysayluyari nola hiri hel eztaquia
Bercer argui eguin eta erracen dic buruya.
Hiri eguin vadaraye bidegabe handia
Ieyncoari gomendezac eure gauça gucia
Harc orori emanen dic bere merexituya
Gayzquiguiler pena handi pacienter gloria.
Eztaçala gayzeriztez damna heure buruya
desiratuz gayxtoari hel daquion gayzquia
Ieyncuari eguiten duc iniuria handia
Hura borrer eguiten duc iuge eure buruya.
Certan iuya hic vaytaçac eure yzterbeguia
Hartan condemnacen duquec yhaurc cure buruya
Eta hartan eztaquidic escusaric valia
Eracustac ehonere nor den oguen gabia.
Iangoycua oray dicit eguiteco handia
Hiri honetan eryocez hilcen duçu gendia
Gathibutan hil enadin guiçon oguen gabia
Ossoric othoy ialguiteco çuc ydaçu vidia
Izterbeguiac eztaguidan guibeletic irria
Oguenduru çuyan eta han galdu dic vicia.
Libertatia nola vayta gaucetaco hobena
Gathibutan egoytia hala pena gaycena
Ny veçala eztadila othoy ehor engana
Ez etare hiz orotan fida ere guiçona
Iangoycua çuc veguira niri ere çucena.
Amen.
El Cantar de Mosén Bernard Dechepare
Mosén Bernard, de haber sabido en qué pararía el asunto/ Podrías haberte quedado sin ir a Bearn./ No es posible escapar de lo que tiene que venir./ No comentiendo otro delito que el de hacer el bien,/ La injusticia me ha alcanzado por donde yo no merecía,/ Siendo inocente, me han acusado falsamente ante el rey./ El rey, mi señor, me comunicó que acudiera ante él./ Oí que estaba enojado, pero yo no tenía delito sobre mí./ A fin de no dar lugar a la malicia de los enemigos,/ Fui, no huí siendo como era inocente./ Si no hubiera ido, me habrían considerado culpable./ Siempre podían dar crédito a la falsedad contra mí./ De haber sido escuchado en justicia pronto me habrían sacado./ Al faltar aquélla, he comenzado a arrepentirme de haber venido./ Gran sabiduría es escarmentar en el mal ajeno./ Desengáñense en mí todo el que tenga enemigos./ Póngase en seguridad mientras va con ventaja./ Siempre es mejor alejar el mal./ Yo mismo, pobre de mí, he venido a las manos del enemigo./ Hasta las buenas obras mías son ahora todas malas./ Si no estuviera en su poder, la justicia habría sido mía./ Por más que hiciera milagros, mía será la culpa./ Nadie puede verse libre de un falso testimonio./ Así fue como condenaron a morir al mismo Dios./ Somos pecadores, y no nos ha de sorprender/ Que nos acusen injustamente./ Tengamos paciencia y que Dios nos ampare./ Él puede vengarse del que anda con malicia./ Dios, Vos sois el verdadero juez./ En vuestro tribunal son iguales el grande y el pequeño./ Quien haya cometido esta gran injusticia,/ Os ruego que se la perdonéis y válgame a mí la verdad./ Libradme, oh Dios, del poder del enemigo./ Yo veo a los míos gozar de mi mal./ Veálos escarmentados por vuestra mano,/ Para que no se rían a mi costa./ Dios, he cometido pecados contra Vos./ No queráis castigarme aquí por ellos./ No he faltado, que yo sepa, al rey./ ¿Por qué he de estar aquí tanto tiempo cautivo?/ Si queréis castigarme por faltas cometidas contra Vos/ Y armar contra mí al rey y a todos los demás,/ De buena gana quiero alabar vuestra obra/ Y llevar pacientemente el dolor que me inflige el enemigo/ Para que el alma se salve, por más que aquí padezca./ Ved Vos qué merecen ellos./ Todos los sufrimientos son deseo de Dios/ Y él los permite con buena voluntad./ Tal vez, si así no estuviera yo, habría muerto ya./ Mi enemigo, pensando perderme, ha hecho mi bien./ De ellos han muerto algunos, yo aún sigo vivo,/ Esperando hacer el bien tras salir honrosamente./ Igual que vino el mal, no tardará en venir el bien./ Quien no ha visto el mal no sabe qué es el bien./ Hemos de salvarnos haciendo el bien y soportando el mal./ Yo no había probado el dolor y la miseria./ Ahora sé que Dios no quiere condenarme/ Ya que se ha acordado de hacerme sufrir aquí./ El buen oro debe purificarse bien en el fuego./ Si no me hubiera querido para sí, no me habría castigado./ El padre suele castigar a su hijo querido./ El buen grano tiene que ser limpiado antes de guardarlo./ Sin duda, Dios ha obrado conmigo de la misma manera./ Mosén Bernard, piensa que si la cárcel es un mal/ El infierno probablemente aún lo es más./ Tú tienes aquí quien te consuele, pero no ellos./ El sufrimiento aquí acaba pronto, el de ellos jamás./ Tú aquí no padeces más sufrimiento que el deseo de salir./ Los que allí están siempre tienen gran tormento en el fuego:/ Tormento grande, espantoso, sin interrupción alguna./ Acuérdate de él y tendrás paciencia./ Eras aconsejador de otros, ahora aconséjate a ti mismo./ Recuerda este sufrimiento y piensa en el de más allá./ Si con el de aquí consigues evitar el de allá/ Bien habrás empleado aquí tu tiempo./ Serías capaz de aconsejar a cualquier otro que estuviera ahí./ Ahora a tu vez aconséjate a ti mismo,/ No sea que te suceda como a la candileja:/ Que alumbra a los demás y ella se quema a sí misma./ Si a ti te han hecho una gran injusticia,/ Encomienda a Dios toda tu causa./ Él dará a todos su merecido:/ A los malhechores, gran tormento, y gloria a los que padecen./ No te vayas a condenar por odiar,/ Por desear el mal a quien es malo/ Injurias grandemente a Dios:/ Le haces a Él verdugo, y te eriges en juez./ En eso mismo en que juzgas a tu enemigo/ Te condenas a ti mismo,/ Y en ello no te puede puede valer disculpa alguna./ Muéstrame quién hay en alguna parte que sea inocente./ Oh, Dios, tengo ahora una gran misión:/ En esta villa la gente se está muriendo de muerte./ Para que yo, hombre inocente, no muera cautivo,/ Dadme la gracia de salir entero,/ Para que el enemigo no se ría a mis espaldas, diciendo:/ “Era culpable y allí ha perdido la vida”./ Así como la libertad es de todas las cosas la mejor,/ El estar en prisión es el mayor de los sufrimientos./ Que nadie, por Dios, se engañe como yo,/ Ni se fíe el hombre en toda palabra./ Oh, Dios, defended mi derecho./ Amén.
Bernard Dechepare (Bernard Etxepare)
Esto no era más que una excusa para poner la hermosa canción que Oskorri hizo en su monográfico sobre este autor, bajo el nombre de "Mosen Bernat Etxepareren Kantua":
Posted by Estampas euskéricas del Apocalipsis (Mosen Bernat, 1545) « La Zamarra de Gustavo on 24 diciembre, 2012 at 14:25
[…] Albret, debió de pensar que estaba preso por culpa de los poderosos, sus juegos y su ingratitud (otro poema suyo habla soterradamente de este […]